سینماروزان/احمد رنجبر: «پا تو کفش من نکن» در آخرین لحظه اکران به شرط قید سنی منفی ۱۲ سال اکران عمومی شد. درباره این اتفاق، شوخی های منشوری فیلم و شائبه زیر سوال رفتن صورت شرعی و عرفی ازدواج با محمد حسین فرحبخش گفت و گو کرده ایم
به گزارش سینماروزان و به نقل از «همشهری جوان» نمی دانیم شایعه ۱۸+ از کجا پیدا شد؟ کار خود سازندگان «پا تو کفش من نکن» بوده برای بازارگرمی؟ یا مخالفان فیلم خواسته اند صدای آژیر را بلندتر به صدا در بیاوردند؟ کارگردان به ضرس قاطع می گوید کار «اجانب»! است و مخالفان هم به محض اکران فیلم، شمیر بُرنده را غلاف کرده اند و دست کم در روزهایی که این مطلب آماده می شود، خبری از اعتراض ها نیست. هیاهو چند ماه قبل شکل گرفت و در آستانه اکران به اوج رسید؛ برخی رسانه ها گفتند چه نشسته اید که محمد حسین فرحبخش فیلمی ساخته «صرفا جنسی و پر از الفاظ رکیک». کارگردان فیلم را پیش از اکران به آن ها نشان داده بود؟خواسته مخاطب را به تماشای فیلم وسوسه کند؟ در این باره و چند مساله دیگر با فرحبخش گفت و گو کرده ایم. فعلا «پاتو کفش من نکن» با قید سنی منفی ۱۲ اکران می شود و همین قدر بدانید زیادی آش ماجرا شور شده؛چند شوخی منشوری دارد اما در قیاس با خیلی از فیلم های ایرانی «هیچ» است. ضمنا«پا تو کفش من نکن» از تراز ساخته های فرحبخش پایین تر قرار می گیرد و فیلمی نیست که بتوان جدی اش گرفت.
*بر اساس سبقه اي كه از شما سراغ داريم و بارها پایبندی تان به شریعت را بیان کردیده اید با تماشاي «پا تو كفش من نكن» يك سري علامت سوال پيش مي آيد. تكليف«پنجاه كيلو آلبالو»مشخص است و كارگردانش ادعايي درباره عقايد ديني ندارد. شما چرا با ماجراي عقد دائم طوري شوخي مي كنيد گويا صورت مساله را قبول نداريد؟
ممنون كه اين سوال را پرسيديد،چون برخي سوال ها لطف است و اگر پرسيده نشود من هم جواب نمي دهم و سوء تفاهم ها باقي مي ماند. اولا «پا تو كفش من نكن» قبل از «۵۰ كيلو آلبالو» نوشته شده؛ سال ۸۸٫ يك بار پروانه ساخت فيلم را گرفتم كه آن موقع نساختيم. وقتي فيلم ماني حقيقي را ديدم گفتم اين كه قصه ما است که. من «۵۰ كيلو آلبالو» را مي پسندم.
*محتواي آن را هم مي پسنديد؟
بله مي پسنديم. يك فيلم مفرح شاد است.
*ولي قوانين ازدواج و عده را زير سوال مي برد.
چنین چيزي نيست. چرا بايد فكر كنيم «۵۰ كيلو آلبالو» ضد دين و ضد فرهنگ است؟ همان موقع هم كه آقاي جنتي (وزير سابق ارشاد) فيلم را توقيف كرد بالاترين اعتراض را هم حضوري و هم در رسانه ها به ایشان داشتم. اين فيلم براي اوقات فراغت مردم ساخته شده و ساختارش پخته است. و اصلا اين همه آدم كه فيلم را ديدند بي دين هستند؟
*نه بی دین نیستند ولی تعداد مخاطب دلیل بر وجاهت یک فیلم نیست.
به هر حال خيلي از چیزهایی كه با نگاه مريض مي توان«۵۰ كيلو آلبالو» را محكوم كرد، در فيلم «پا تو كفش من نكن» نيست. يك سري در محضر عقد موقت انجام مي دهند و يك عده اي عقد دائم. اين وسط اسم دو زوج اشتباهي مي رود توي شناسنامه آن يكي. من هم اشتباه را به واقعيت تبديل نمي كنم.
*در همین حد هم این طور استنباط می شود که گویی کارگردان صورت ظاهری عقد را قبول ندارد.
اصلا این طور نیست. من هرگز شرعيات و اعتقادات را زير سوال نمي برم.ما حق نداريم به اعتقادات مردم توهين كنيم. مرحوم شهيد مطهري حرف زيبايي مي زند كه به قرآن توهين مي كنند و مي گويند ما آن را قبول نداريم. ايشان مي گويد بيايد بحث كنيم تا معلوم شود حرف کسی که توهین می کند باطل است. قرآن كلام وحي است و امكان ندارد كوچك ترين ايرادي در آن باشد؛ منِ نوعي بلد نيستم از آن دفاع كنم. متخصص مي تواند ثابت كند كه اين كلام وحي است و آيه به آيه آن مطهر است. منظور این که من بي مشورت با دوستان متخصص وارد چنين مسائلي نمي شوم. بعد هم يادتان باشد، زبان طنز با جدي فرق مي كند. خنده را خداوند فقط به انسان داده است و به هيچ موجود ديگري نداده. خنده و شادي هم لازمه ابتدايي سلامت است. متاسفانه جامعه ما افسرده است و یکی از وظایف فیلمساز خندان مردم است.
*مشکل دیگر فیلم به کاراکتر رضا ناجی و بهنوش بختیاری برمی گردد که از اشتباه پیش آمده استقبال می کنند و مستقیم و با ایما نظر به زوج روبر دارند!
عاقد عقدها را درست خوانده ولي توي شناسنامه اشتباه وارد شده. انسان ممكن الخطا است و بعد از اتفاقي كه مي افتد كاراكتر رضا ناجي و بهنوش بختياري نزديك است مغلوب شيطان شوند. آن دو نفر ديگر اسير نفس نيستند و بر هواي نفس غلبه دارند. ضمن اين كه در نهايت فیلم رفتار آن ها را تائيد نمي كند و ماجرا ختم به خير مي شود. تازه دختري كه سنش بالا بوده ازدواج می کند. به نتیجه نگاه کنید نه مقدمه.
*حد شوخي با مساله اي كه تقدس دارد چيست؟
تقدس را من و شما تعيين مي كنيم يا شرع و عرف؟ اول شرع بعد عرف. عرف جامعه كه خيلي باز است و شرع هم با اين مساله مشكلي ندارد. اما اگر يك سري متحجر نظر بدهند كه ماجرا چيز ديگري است. ميوه تحجر هم نفاق است. نبايد بگوييم دين اين را مي گويد، بگوييم اين حرف من است. فيلم را ببينيم بگوييم كجاي آن خلاف شرع است. اگر بخواهيم با دید مریض نگاه كنيم، آيات قرآن را هم مي شود زير سوال بُرد.
*از نظر دراماتيك هم قصه «پا تو تو كفش من نكن» مشكل دارد. فهميدن اين مساله كه با ثبت اسم در شناسنامه ديگري، عقدي كه جاري شده باطل نمي شود و زني كه اسمش توي شناسنامه مردي به اشتباه آمده زن واقعي او نمي شود،كار سختي است؟
قصه را بايد از زاویه نگاه كاراكترها ديد. این ها آدم های بی اطلاع و بي سواد هستند. ضمنا همه مسائل شرعي را نمي دانند. مثلا خيلي ها فكر مي كنند زني كه مُرد شوهر و پسرش نمي توانند او را توي قبر بگذارند و دامادش بايد اين كار را بكند!
*فيلم قيد سني ۱۸+ خورده بود اما با عنوان۱۲+ اكران شده. ماجرا چه بود؟
از طرف وزارت ارشاد این قید سنی را تعیین کردند؛كسي چيزي درباره ۱۸+ به ما نگفت. يكي از خبرگزاري ها اين شايعه را راه انداخت.
*بعد از اين خبر يك فرضيه شكل گرفت كه نكند حاشيه سازي براي «پا تو كفش من نكن» كار خودتان بوده تا بازار گرمي كنيد. چرا فیلم را به خبرنگارها نشان داديد؟
من و آقاي عليخاني(تهیه کننده فیلم) چون در اين سينما آدم هاي باتجربه اي هستيم،هيچ فيلمي را پيش از اكران به كسي نشان نمي دهيم. حتي «پا تو تو كفش من نكن» را شب اكران نمایش داديم. چطور مي‌شود از يكي دو ماه قبل نقد منفي درباره آن شكل بگيرد؟ آقای حبیب ایل‌بیگی معاونت معزول نظارت و ارزشيابي ارشاد مقصر اين اتفاق است. توي پرانتز بگوييم تهيه كننده ها به آقاي حيدريان گفتند كه بايد ايشان عزل شود و شد. آقاي ايل بيگي از اول مخالف «پا تو كفش من نكن » بود؛ شوراي بازبيني با آن مشكلي نداشت و فقط چند اصلاحيه وارد كرد. ايشان چندین ماه فيلم را نگه داشت و مي گفت بايد اصلاحيه بخورد. در حالي كه اجازه اين كار را نداشت. دي وي دي فيلم را بر اساس اطلاعاتي كه دارم به يك سري نهادها و خبرنگاران نشان داده. وگرنه فلان خبرگزاري از كجا اطلاع دارد داستان فيلم چيست؟ چرا این اتفاقها صورت گرفت؟
*فقط ایل بیگی مخالف فیلم بود؟
بله در شورا مخالفي نداشت و با اكثريت آرا تصويب شد. نکته ها در حد چند اصلاحيه بود.
*اصلاحیه روز آخر چه بود پس؟
شب پيش از اكران يك حذفي دادند من هم به احترام آقاي داروغه زاده(معاون نظارت و ارزشیابی ارشاد) اصلاح كردم. روز آخر هم قید گروه سنی منفي ۱۲ را دادند. به نظر شما فیلم نیاز به این همه هجمه دارد؟ هيچي توش نيست. كاري با كیفيت ندارم.
*چند تا شوخي دارد كه از جنس شما نيست؟
وقتي فيلم طنز مي سازيد شوخي دارد ديگر.
*ولی شوخی ها منشوري بود.
بايد اين چيزهايي که بي خودي تابو شده را بشكنيم. ما يا حرام شرعي داريم، يا عقلي يا عرفي. اين چيزهايي كه در فيلم گفته مي شود با اين سه مورد همخوان نيست. اتفاقا من بعضي تابوها را مي شکنم كه بگويم ربطي به دين ندارد و بعضي آدم ها آن ها را از خودشان درآورده اند. يكي برهنه مي شود و مي گويد من تابو شكني كرده ام اين لجن پراكني است؛ تابو شكني يعني حرف هايي كه توي زندگي مي زنيم را در سينما بتوانيم بيان كنيم. براي چي بايد بترسيم؟ مردم شاد مي شوند چرا با شادي مردم مخالفيم؟
*شاید کسی دوست نداشته باشد فرزند ۱۲ ساله اش این شوخی ها را در فیلم ببیند.
بخدا اگر كسي متوجه شود .با این شوخی ها نه کسی به فرش می رود و با حذف شان به عرش.
*و حالا قید سني به کمک فیلم نیامده؟
شاید. فعلا که تازه اکران مان شروع شده. بعد هم مي گويند توصیه نمي شود نگفته اند ممنوع است. خيلی از مردم این جور مسائل را جدي نمي گيرند. وقتی می گویند فلان فیلم برای بالای ۱۸ سال ساخته شده مردم مي خنند چون چنين فيلمي ساخته نمي شود. «پا تو كفش من نكن» استار ندارد اما فيلم براي پر كردن اوقات فراغت است. نه اين كه اوقات فراغت را با فيلم ضد فرهنگ پركني اصلا جمهوري اسلامي اين اجازه را به تو نمي دهد. ممكن است در فيلمي كه اجازه ساخت مي دهد فرهنگ نباشد اما ضد فرهنگ هم نيست. مضاف بر اين كه «پا تو كفش من نكن» يك حرف ريز ولي مهم هم دارد: كبوتر با كبوتر باز با باز / كند هم جنس با هم جنس پرواز.
*خودتان كدام فيلمي كه ساخته ايد را بيشتر دوست داريد؟
از نظر كارگرداني «آب نبات چوبي» را دوست دارم. چون حاصل پختگي سال ها فعاليتم در سينما بود. البته از نظر موضوعي«زندگي خصوصي» تكرار ناپذير است. درباره اتفاقي است كه سه دهه مسكوت مانده بود و اعتقاد شخصي و ديني من است.
*ولي نقدي همان موقع شكل گرفت كسي كه مدعي اخلاق است چرا زندگي خصوصي يك نفر كه در ايران نيست تا از خودش دفاع كند را بر ملا مي كند.
زندگي چه كسي؟
*وزير سال هاي دور وزارت ارشاد.
با قاطعيت مي گويم اصلا همچين چيزي نيست. منظور فيلم آقاي مهاجراني نيست. منظور آدم هايی مثل آقاي {اکبر} گنجي و ديگران است كه خيلي شان در اين مملكت هستند. «زندگي خصوصي» درباره اصالت به اعتدال است. سمبل آن ها كه اعتقاد قلبي دارند و دين را با عقل و تفكر پذيرفته اند و با حرف هاي اين و آن تغيير نمي كنند و الگوی شان شان مي شود شهيد مطهري. ايشان نماد اعتدلال است. ما قبل از انقلاب پاي منبر ايشان بوديم، بعد از انقلاب هم كتاب هاي شان را خوانده ايم و همچنان رجوع مي كنيم. «زندگي خصوصي» خواست بگويد بايد پاينبد اعتدال بود؛كاري به اين سياسي بازي ها هم ندارم و از روز اول انقلاب مي گفتيم اعتدال. چون اين حرف قرآن است.
*چه علاقمندي وجود داشت كه «پاتو كفش من نكن» را خودتان ساختيد؟
قرار بود آقاي آرش معیريان بسازد. كستينگ هم كرده بود اما درست چند روز پيش از شروع فيلبرداري پاي او شكست و عذرخواهي كرد. عواملي هم كه با «پا تو كفش من نكن» قرارداد داشتند،طوري برنامه ريخته بودند كه بعد از آن به كارهاي ديگرشان برسد و نمي شد فيلمبرداري را عقب انداخت.
*معمولا اين نوع فيلم ها را مي داديد كارگرداني ديگر بسازد.
بله مي گفتند فرحبخش فيلم هاي كمدي را مي دهد ديگران بسازند، فيلم هاي اجتماعي را خودش كارگرداني مي كند. اين هم تجربه اي بود كه فيلم كمدي بسازم.
*و از ساخت «پا تو كفش من نكن» پشيمان نيستيد؟
نه؛من اين را تجربه مي دانم. مطمئن باشيد اگر قرار بود پشيمان شوم از اول نمي ساختم. نمي گويم اين فيلم نقطه عطف كارنامه من است اما از ساخت آن پشيمان نيسيتم. فيلم استانداري است.
*استاندارد دفتر پويا فيلم را دارد ولي كارنامه شما را نه.
اين يك بحث ديگر است. سليقه شخصي من فيلم هاي اجتماعي است. پشيمان نيستم اما مثل «زندگي خصوصي» كه از آن دفاع كنم هم نيست. من يك فيلم خوب خواسته ام بسازم كه ساخته ام. همين كه مردم بروند سينما بخندند براي ما باقيات صالحات است.
*توی فیلمنامه هم دست برديد؟
نه زهرا پيرهادي نوشته بود و در طول فیلمبردای حضور داشت و تغییرات لازم را انجام می داد.
*از این به بعد کمدی می سازید؟
ترجیحم این است که فیلم کمدی تهیه کنم و اجتماعی بسازم.
