سینماروزان: یک پژوهشگر ارتباطات و رسانه درباره ممنوعیت صدای عادل فردوسی‌پور به خاطر مساله «پخش زنده» گفت: با توسعه فناوری و خارج شدن انحصار پخش تلویزیونی از برودکست و آمدن امکان پخش بر روی برودبند فضا تغییر کرده و مساله پخش زنده امروز همانند گذشته چندان قابل کنترل نیست. امکان ایستادن جلوی تکنولوژی وجود ندارد و ما باید خودمان را با شرایط جدید تطبیق دهیم و منافع عمومی را در شرایط جدید تعریف کنیم.
علی سعد، پژوهشگر ارتباطات و رسانه و معاون سابق سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) درباره حاشیه‌هایی که برای دو برنامه عادل فردوسی‌پور و سروش صحت پیش آمد گفت‌وگویی با ایرنا داشت و مواجهه ساترا با پلتفرم‌ها را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داد.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار تلویزیون ایرنا، درباره انحصاری شدن پخش زنده توسط رسانه ملی با تاکید بر این‌که صداوسیما روی موضوع پخش زنده داخل و خارج سازمان حساسیت دارد توضیح داد: در تفاهمنامه ای که سازمان صداوسیما با وزارت فرهنگ انجام داد و بعدا به عنوان یک مصوبه در شورای عالی انقلاب فرهنگی تایید شد، یکی از بندهایش مربوط به انحصار پخش زنده بود. با توسعه فناوری و خارج شدن انحصار پخش تلویزیونی از برودکست (پخش رادیویی و تلویزیونی) و آمدن آن روی برودبند (پخش اینترنتی) فضا تغییر کرده است و الان مساله پخش زنده همچون گذشته قابل کنترل نیست.
سعد افزود: زمانی که لایو اینستاگرام آمده بود، خیلی حساسیت ایجاد شد. همانطور که قبل‌تر در خصوص پیام تصویری موبایل حساسیت‌ها بالا بود؛ ولی به دلیل اقتضای تکنولوژی، لایو اینستاگرامی در کشورمان ماند و همچنان مورد استفاده قرار می گیرد. معتقدم ایستادن جلوی تکنولوژی غیرممکن است و ما باید خودمان را با شرایط جدید تطبیق دهیم. بعد از فراگیر شدن لایو اینستاگرام، مجموعه‌های دیگری شروع به پخش زنده کردند و مثلا آپارات‌گیم راه افتاد. نرم افزارهای دیگری هم از ظرفیت پخش زنده استفاده کردند. ولی سازمان صداوسیما به جز برای پلتفرم‌های تحت قرارداد یا مالکیت خودش، هیچ وقت به صورت رسمی اعلام نکرد که من با پخش زنده موافق هستم.
وی با تاکید بر این که درباره تفاهمنامه بین وزارت ارشاد و صداوسیما باید مفصل صحبت شود اظهار داشت: این تفاهمنامه اشکالات مبنایی دارد که نشاندهنده ناآگاهی طرفین از ابعاد مختلف چالش های صوت و تصویر فراگیر در زمان انعقاد تفاهم نامه است. آن زمان تیم جدید ساترا و وزارت ارشاد هر دو تازه مستقر شده بودند و شناخت دقیقی از مشکلات و چالش‌ها نداشتند. به همین دلیل این تفاهمنامه تا کنون اجرا نشده است. در آن تفاهمنامه آمده است که تا ۶ ماه باید دستورالعمل ها و ضوابط نوشته و به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شود. الان دو سال و اندی از آن زمان می‌گذرد. علت اجرایی نشدن تفاهمنامه ناهمخوانی بندهای مصوبه با یکدیگر و تفکیک‌های غیرشفاف است.
او درباره سابقه ممنوعیت «پخش زنده توسط پلتفرم‌ها» گفت: ساترا در جاهایی که توانسته جلوی پخش زنده را گرفته است. مثلا در سال ۱۳۹۹ و در دوران کرونا ساترا دستورالعملی را صادر کرد که برنامه های محرم و ایام فاطمیه و مراسم مذهبی و کنسرت‌ها اجازه داشتند به صورت زنده پخش بشوند. یکی از انتقادهای تیم جدید ساترا به تیم قبلی این بود که شما چرا مجوز پخش زنده را داده‌اید. توجیه ما در آن زمان این بود که در دوران کرونا اجتماعات واقعی نمی‌توانست شکل بگیرد. برای این که محتوای سالمی را به مخاطبان منتقل کنیم، مجموعه ساترا باید خودش را بروز می‌کرد.
وی افزود: با تغییر و تحولات تکنولوژیک اصرار برای این که پخش زنده را در انحصار نگه داریم، خیلی معنادار نیست. شما اگر بخواهید این موضوع را ممنوع کنید، ماجرای ممنوعیت ماهواره تکرار شده و در این وضعیت قبح پیروی نکردن از قانون شکسته می‌شود. هم اکنون بسیاری از پلتفرم های ارتباطی امکان پخش زنده را به کاربران ارائه می‌دهند و تجربه نشان داده است که امکان ایستادن جلوی تکنولوژی وجود ندارد.
پژوهشگر ارتباطات و رسانه و معاون سابق سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) درباره پلتفرم‌هایی که هم اکنون پخش زنده دارند بیان کرد: دو اپلیکیشن آنتن و روبیکا با صداوسیما قرارداد دارند و با سازمان بر سر پخش زنده، به خصوص پخش زنده ورزشی قرارداد بسته‌اند. در دهه نود سازمان صداوسیما طی قراردادی که به عنوان قرارداد IPTV معروف است، تعهد داد که بخشی از محتوایش را در اختیار ۶ شرکت جدید برای انتشار در قالبی غیر از آنتن تلویزیون قرار دهد و درآمد حاصله بین طرفین تسهیم شود. ولی به مرور شرکت‌ها اعلام کردند که فرآیندهای ممیزی و انتشار محتوا که توسط صدا و سیما وضع شده بسیار زمان بر است و از سوی دیگر با سهمی که به صداوسیما می‌دهیم امکان توسعه در مجموعه خودمان را نداریم.
او با اشاره به نحوه مقابله ساترا با گزارشگری عادل فردوسی‌پور توضیح داد: درباره فایل صوتی که خطاب به آپارات درباره آقای فردوسی‌پور منتشر شده، جای سوال دارد که چرا پیام با تلفن منتقل شده و با نامه منتقل نشده است. ممکن است ساترا بگوید من یک خط اضطراری برای مواقع خاص پیش بینی می کنم و منتظر نامه نمی مانم. ولی واقعا در خصوص یک برنامه که از پیش پخش آن اعلام شده شاهد یک وضعیت اضطراری هستیم؟ به نظر من درباره گزارش فوتبال «عادل فردوسی‌پور» باید خودشان شفاف سازی کنند که چرا اسم از ایشان آمده و به قانون اشاره‌ای نشده است.
این پژوهشگر ارتباطات و رسانه درباره ادعای ساترا مبنی بر نقض مالکیت فکری در برنامه «اکنون» سروش صحت بیان کرد: مساله مالکیت فکری یک مساله حل شده است. این که یک برنامه کپی برداری از یک برنامه دیگر باشد طبق قواعد حقوقی قابل تشخیص است. در مجوز ساختی که برای برنامه «اکنون» داده اند نوشته‌اند هیچ اشاره ای به «کتاب باز» نشود. این موضوع عجیب است. تنظیم گر عملا باید روی قوانین و موازین حقوقی بایستد. این که تعهد بگیرد اشاره به یک برنامه نشود، بدیع و جدید است. اشاره به یک برنامه به معنای نقض مالکیت فکری آن برنامه نیست و هیچ حقوقدانی این مساله را تایید نمی‌کند. نقض مالکیت فکری زمانی اتفاق می افتد که ساختار و محتوای یک برنامه و چینش دکور تکرار شود.
سعد با تاکید بر این که تصمیمات نهاد تنظیم‌گر باید ضمانت اجرایی داشته باشد عنوان کرد: اگر به عنوان تنظیم‌گر ضمانت اجرا نداشته باشید، تنظیم‌گری حقوقی و محتوایی معنایی ندارد. خود نهاد تنظیم‌گر معمولا قانونی دارد که طبق آن دستگاه‌های قضایی موظف هستند آن را مد نظر قرار بدهند. در غیر این صورت باید تنظیم گر بتواند تعاملی با دستگاه قضایی داشته باشد تا بتواند ضمانت اجرای خود را از آن طریق تأمین کند. اگر تنظیم‌گر صرفا بخواهد به مجموعه‌ها توصیه داشته باشد، کارکردش را از دست می‌دهد و تبدیل به مجموعه توصیه‌گر می‌شود که نمونه های آن در دنیا وجود دارد ولی یک نهاد تنظیم گر نباید و نمی تواند صرفا توصیه گر باشد.
وی با بیان این که قبلا ارتباط و مفاهمه خوبی با دستگاه قضایی شکل گرفته بود و دادستان نظرات ساترا را مد نظر قرار می‌داد اظهار داشت: برنامه‌هایی که مرتکب نقض مالکیت فکری می شدند به دلیل تخلفات‌شان زیر یک ساعت بسته می‌شدند. به این علت که دستگاه قضایی در تصمیمات ساترا دخیل بود. آن موقع ما کمیسیون عالی تنظیم مقررات داشتیم که با حضور نماینده دادستان تشکیل می‌شد و تصمیمات اساسی با حضور ذی نفعان مختلف حوزه صوت و تصویر فراگیر گرفته می شد. در دوره جدید آن کمیسیون تعطیل شد و تصمیمات صرفا درون سازمان صدا و سیما گرفته می شود.
سعد ادامه داد: به علاوه در دو سال اخیر از سمت صداوسیما نامه‌هایی برای فیلتر کردن بزرگ‌ترین پلتفرم‌های صوت و تصویر فراگیر زده شده و دستگاه قضایی با منطق آن نامه‌ها نتوانسته ارتباط برقرار کند و به آن نامه ها ترتیب اثر نداده است. وقتی این نامه ها به تکرار بیفتد اعتماد دو جانبه بین مجموعه‌ها از بین می‌رود و ارتباط موثر با دستگاه قضایی در مسیر تنظیم گری قطع می‌شود. به نظر من آن ارتباط خوب و همکاری دوطرفه بین ساترا و دستگاه قضایی یک آورده بزرگ ساترا بود؛ ولی در مدت اخیر تقریبا از بین رفت و سطح مجموعه تنظیم‌گر به یک نهاد توصیه‌گر تنزل پیدا کرده است.
