سینماروزان/کیوان بهارلویی: هنر به طور کلی به فوت و فن گفته می شود، همان که امروزی‌ها به آن تکنیک می‌گویند و فردوسی به آن هنر می‌گفت. در هر هنری آدم از تقلید از دست استاد و مشق نوشتن باید شروع کند و شاید بعد از سالها اجازه پیدا کند فیلمنامه اقتباسی بنویسد. آنها که در این کارگاه فیلمنامه نوشتند و سعی کردند ایده خود را بنویسند به نظرم اشتباه کردند.
بهروز افخمی با بیان مطلب فوق در کارگاه آموزشی با موضوع «اقتباس؛ از رمان تا فیلمنامه» در جشنواره عمار گفت: هر کسی که فکر می کند، ایده‌ای دارد که قبلا پرداخته نشده معمولا به اندازه کافی داستان نخوانده است. اما در بحث پرداخت ضعیف ایده، روایت و ساخت دوباره این روایت ضعیف، خود یک نوع اقتباس است.
وی ادامه داد: در بحث حقوقی، همین ایده را می‌توانیم به صورتی پرورش دهیم که شکل ایده اصلی در نیاید و بعدا کسی نتواند شکایت کند. این هم خودش یک اقتباس است. البته این کار برای اینکه از شر خرید و پول دادن به آن نویسنده اول خلاص شوید، عیبی ندارد و خیلی هم خوب است، خیلی فیلمسازها خوب در دنیا این کار را می کردند، می آمدند می گفتند یک فیلم را دیدیم، همه دارند تعریف می کنند پس من هم همین فیلم را طوری می سازم که معلوم شود که فیلم اولی خوب نبوده است.
افخمی یادآور شد: بازرترین مثال متعلق به بازسازی وارونه “کازابلانکا”ست که هاوارد هاکس از داستان “داشتن و نداشتن” ارنست همینگوی ساخته است و نسخه ایرانی از این اقتباس “ناخدا خورشید” ناصر تقوایی است که یکی از بهترین اقتباس ها و وفادار به “داشتن و نداشتن” ارنست همینگوی است.
این فیلمنامه نویس بیان کرد: اقتباس نباید با ترس و لرز انجام شود. اینکه فکر کنیم فردا می آیند ما را بازخواست می کنند چرا فلان اثر هنری خوب ساخته شده را، شما خراب کردید. این طرز تفکری درستی نیست. ما نقطه مقابل امریکا هستیم، آنها هنوز مملکت نیستند. آنها مناظر معکوس ما هستند از لحاظ فرهنگی و اجتماعی نمی ترسند و انجام می دهند. امریکایی‌ها اصطلاحی دارند که می گویند نظام ما به خاطر این سقوط نمی کند که مدام در حال تصحیح است و “هاکس” این طور بوده و عادت داشته یک داستان را یک باره و دوباره و چند باره می ساخته است.
این کارگردان سینما در ادامه اذعان داشت: در کار هنر اخلاق به این معنا که دزدی نکرده باشیم نشانه ساده لوحی است می دانید که ایران جزو کنوانسیون برن نیست. شما به عنوان یک ایرانی حق اقتباس کردن از هر منبعی را دارید و حکومت هم از شما حمایت می کند. حکومت قبل از انقلاب عضویت را در این کنفوانسیون نپذیرفت و بعد از انقلاب هم از امام پرسیدند کنوانسیون برن و قانون کپی رایت را چه کار کنند؟ بعد که به ایشان در مورد این کنوانسیون و حق کپی رایت توضیح دادند امام گفتند: در اسلام قانون کپی رایت نداریم و ما تا به حال از این جمله امام (ره) خیلی استفاده می کنیم.
وی تصریح کرد: اصلا حق کپی رایت یعنی چه؟ یعنی نویسنده تا آخر عمرش از یک مطبی که نوشته ارتزاق کند و یک درصدی بگیرد که چه؟ وقتی امام میگوید ما کپی رایت نداریم منظورش این است که مثلا طلبه‌ای کتابی می نویسد پس برای هدایت مردم می نویسد یا شهریه ای می گیرد یا اگر نیاز داشته باشد از خمس و زکات استفاده می کند یا اینکه کار می کند و مثلا با پول کشاورزی ارتزاق می کند. دمش گرم، حالا چرا باید تا آخر عمر از آن نوشته سود ببرد؟
کارگردان فیلم عروس اظهار داشت: خیلی از نویسنده‌های بزرگ همین را گفتند از بهترین چیزی که ما نوشتیم، سرقت کنید. چون ما هم با گذشتگانمان همین کار را کردیم. و مهم ترین چیز در مورد اقتباس، سلیقه ی دزد است! حتی در اسکار هم یک جایزه برای فیلم نامه اقتباسی و یک جایزه برای فیلمنامه اورجینال وجود دارد. جایزه فیلمنامه را دو تا کردند چرا که اگر فقط یک جایزه تعیین شده بود همیشه فیلم نامه های اقتباسی جایزه را می بردند، زیرا این فیلمنامه ها را از داستانی پرفروش و مشهور اقتباس می کنند. پس فیلمنامه اصیل را هم در نظر می گیرند تا دیده شود. خیلی از فیلم های ایرانی منبع اقتباس آشکار دارند بعضی از آنها حتی منبع اقتباس پنهان هم ندارد، اما تقریبا از هر فیلم ایرانی شبیه‌اش در جایی از دنیا شنیده شده.
این فیلمنامه نویس ادامه داد: دنیا دنیای پیری است، همه فرصت ها را از ما که هیچ؛ از شما جوان ها هم گرفتند. با همه این دردها، درد دنیای پیر، این است که شما عذاب وجدان هم داشته باشید ما چیزی را برداشتیم، این درست نیست، در حالی که باید پرسید بقیه همان ایده را از کجا گرفتند.
افخمی ادامه داد: من یادم هست وقتی در مجلس بودم این روشنفکرهای آمریکازده و انگلیس زده که در مجلس بودند و در مطبوعات مسلط بودند، خیلی فشار می آوردند ایران باید به کنواسیون برن بپیوندند. ایران داشت از تولیدات فکری غرب به صورت کلی استفاده می کرد. ایران جزو چهار کشوری بود که قانون کپی رایت را نپذیرفتند و این ممکن بود باعث شود بقیه کشورها هم بخواهند از قانون کپی رایت پیروی نکنند طبق معمول نفوذی هایشان می خواستند جوانانمان را که هنوز به سن تولید نرسیده و در حال آموزش دیدن بودند، از استفاده از این ایده ها محروم کنند.
وی ادامه داد: فشار عوامل غربی برای پیوستن ایران به کنوانسیون برن به این علت بود که می دیدند جوانان ایرانی به سهولت از پیشرفت ها و ایده ها استفاده می کردند. در سفری بودیم در هواپیما خبرنگاری با اصرار به من می گفت به ما می گویند دزد دریایی، گفتند بگویند، مهم نیست. ما همه می دانیم انگلیسیها، دزد دریایی اند.
این کارگردان سینما در ادامه توضیح داد: ولی الان ایرانی ها به سن تولید رسیدند و در جشنواره فیلم فجر امسال فیلم اولی و دومی های زیادی بودند و امروز شاید ورود به کنوانسیون جای تامل دارد.. ولی هنوز هم درست نیست و کسی نمی تواند از فیلمسازان ما بدزدد فقط کافی است اثر خود را ثبت کنید در ترکیه یا هر کشور دیگر آن هم با قیمت خیلی پایین.
وی در ادامه گفت: مهمتر از آن جوان های انقلابی دنیا بعضی وقت ها می بینید که جوانانی که بین آنها ثروتمند هم هستند دور هم جمع شدند و هر انچه در فضای مجازی هست را به صورت منبع باز در اختیار بقیه قرار می دهند. این نهضت بزرگترین خطر برای عالم سرمایه دارهاست که حق ایده و ثبت فکر را از مردم می گیرد. همان طور که امام گفتند ایده قابل خرید و فروش نیست و ما هم تا ابد نباید به کنوانسیون برن بپیوندیم.
کارگردان “گاوخونی” در ادامه گفت: یک بخش از آموزش اقتباس کردن از فیلمنامه، دیکته نوشتن است و بعد آن می توانیم وارد اقتباس شویم و بعد از این مراحل و پس از سالها می توانیم روی ایده خود کار کنیم. من وارونه بودن اصول فیلمنامه نویسی در ایران را قبول دارم. باید فرض این باشد فیلمنامه نویسی اقتباسی را یاد بگیریم بعد برویم به سمت نوشتن فیلمنامه های اصیل ولی در ایران این رعایت نمی شود.
بهروز افخمی در پایان گفت: ما خودمان آثار قابل اقتباس داریم بارزترین آن شاهنامه است. از شاهنامه که بزرگ ترین رمان عالم‌است می توان بیش از ۱۰۰ فیلم سینمایی و هزار انیمه ساخت. اما نمی توان برای اقتباس سراغ دیوان حافظ و خیام رفت. چراکه شعر در ترجمه از بین می رود. چه برسد به اقتباس. اما شاهنامه فرق می کند اگر فردوسی عمرش به دنیا بود سینما را هم اختراع می کرد، او اکشن ساز فوق العاده ای ست و اگر الان در دنیای ما بود آمریکایی ها می گفتند بیا برای ما اکشن بساز.
