1

ماجرای نمایش فیلم #سفیر برای رهبر انقلاب/خاطرات خواندنی #حسن_جلایر تهیه‌کننده از روند تولید و اکران فیلم

سینماروزان: با گذشت چهار دهه از تولید و اکران فیلم عاشورایی #سفیر، همچنان این فیلم یکی از سه محصول برتر عاشورایی تاریخ سینما و تلویزیون است.

#سفیر را فریبرز صالح دانش آموخته سینما در اروپا به تهیه‌کنندگی حسن جلایر ساخت؛ جلایر در آن زمان از مسئولان فرهنگی بنیاد مستضعفان بود ولی #سفیر با حمایت شهید یوسف کلاهدوز تولید شد که هم جلایر و هم صالح را مامور خدمت در سپاه می‌کند و با بودجه حدود ۱۵ میلیونی شرایط تولید را فراهم می‌نماید.

حسن جلایر به تازگی در گفتگویی تلویزیونی با مسعود نجفی تهیه‌کننده و کارگردان برنامه #قاب_عاشقی شبکه نسیم به ذکر روایتی خواندنی از تولید سفیر پرداخته است.

جلایر در برنامه قاب عاشقی گفت:  نود درصد کار انتخاب بازیگر با خود صالح بود و ایشان بازیگران را معرفی می‌کرد و من هم تأیید میکردم چون فکر کرده و میکنم کارگردان است که باید فیلم را بسازد. کارگردان باید کارش را بلد باشد و تهیه‌کننده فقط باید کنارش باشد و بگذارد کارش را انجام دهد.

جلایر ادامه داد: خدا خواست و به خاطر مضمون کار از زمین و آسمان برایمان کمک آمد و ازجمله یک سازمان سوارکاری که پای کار آمد و کاری کرد که همه سوارکار شدند؛ از فرامرز قریبیان تا افرندنیا و بقیه. هیچ بدلکاری برای سوارکاری نداشتیم، از نقش مثبت تا منفی همه سوارکاری می‌کردند و الحمدلله اتفاق بدی نیفتاد. قریبیان اصرار داشت که در تمام نماها خودش حضور داشته باشد و زیربار بدلکار نرفت.

تهیه‌کننده سفیر درباره همکاری با صالح گفت: فریبرز صالح وقتی به کار می افتاد دیگر صالح قبل نبود و گاهی کار دوروزه را ده روز می‌گرفت تا بهترین محصول عرضه گردد. البته گاهی از صالح عصبانی میشدم ولی به هر حال تعامل میکردیم تا کار به سرانجام برسد.

حسن جلایر با اشاره به خاطره ای از سفیر گفت: یک گله گوسفند اجاره کردیم برای برخی نماها ولی آن قدر فیلمبرداری این نماها ادامه پیدا کرد که در نهایت پول خرید دو گله را برای اجاره یک گله پرداخت کردیم.

جلایر با تاکید بر حمایت تام شهید کلاهدوز از فیلم بیان داشت: هم لطف خدا بود و هم بزرگواری شهید کلاهدوز که ما در هیچ چیز خست به خرج ندادیم و از همه امکانات، بهترین اش را به خدمت گرفتیم. استودیوی اصلی استودیوی روبیک منصوری بود و برای اعطای دستمزدها اصلا کم و کسری نداشتیم و چه به دوبلورها و چه به بازیگران هرچه خواستند دادیم‌. مثلا فقط یک قسط فرامرز قریبیان هشتاد هزار تومان بود آن هم در دهه شصت و دستمزدها سه بار تکرار شد یعنی در سه قسط.

حسن جلایر درباره انبوه هنروران حاضر در کار گفت: از شهریور ۶۰ استارت زدیم و پایان خرداد ۶۱، کار تمام شد. در نماهای یزد که عمدتا مربوط به مابعد دستگیری قیس بود، در هر سکانس پنجاه تا صد هنرور نیاز داشتیم که چون در یزد برادران افغان زیاد بودند از مدیر تدارکات خواستم از آنها استفاده کند و البته با حقوق روزانه صد تومان که از نظر معیشت هم به برادران افغان کمک شود. آنها هم با شوق می‌آمدند و کار میکردند ولی صالح چنان سختگیری میکرد که این جماعت نه شب داشتند و نه روز. در ادامه آن قدر فشار کار زیاد شد که برخی افاغنه اصلا در شهر نمی‌ماندند که مبادا دعوت به کار شوند!!

جلایر درباره چگونگی فیلمبرداری یکی از نماهای مهیج سفیر گفت: برای طراحی نمای سر زنی با شمشیر فردی کوتاه قامت پیدا کردند و سر ساختگی را روی سرش سوار کردند به طوری که او دو سر داشت و سپس حین حرکت فرار به جلو، قریبیان از پشت با شمشیر واقعی، سردیس را زد. قریبیان جایی را هم زد که فقط سه سانتیمتر فاصله داشت با سر آن فرد و اگر کمی پایین‌تر می‌زد، سر یارو بریده میشد.

حسن جلایر خاطره ای از برخورد با رهبر انقلاب را چنین طرح کرد: در اولین رونمایی فیلم در جشنواره آیت الله خامنه ای به نماهای انتهایی رسیدند یعنی نماهایی که قیس در حال سخنرانی انتهایی است. ایشان مشتاق شدند که یک بار دیگر فیلم را ببینند برای همین یک بار دیگر فیلم را به طور کامل تماشا کردند. برای نمایش دوم به ریاست جمهوری دعوت شدیم چون آیت الله خامنه ای آن موقع رئیس جمهور بودند، با من تماس گرفتند و گفتند فیلم را به ریاست جمهوری بیاور و در آن اکران هم رئیس جمهور و هم وزرا حضور داشتند. من کنار آقا نشسته بودم و ایشان خیلی از فیلم خوشش آمد.

جلایر ادامه داد: بعد از پایان نمایش گعده ای شکل گرفت و ازجمله جناب ناطق نوری هم بودند و نشستیم دور هم به گفتگو و صحبت کردیم درباره چند و چون تولید و هیچ گاه دیالوگ رفیق دوست و آقا را یادم نمیرود؛ در حال صحبت بودیم که محسن رفیق دوست جلو آمد و خطاب به آیت الله خامنه‌ای گفت آقا این فیلم را ما ساختیم که آقا هم بلافاصله خیلی صریح گفت اگر شما ساختی، برو دومی اش را هم بساز.

حسن جلایر پیرامون نماهای انتهایی گفت: برخی نماها را در برازجان و برخی نماها را در یزد گرفتیم. در یزد مسجد و عمارتی پیدا کردیم که زیر خاک پنهان بود و تازه کشف شده بود و صحنه آخر و صحنه شهادت قیس را در همان جا گرفتیم. فیلمبرداری آن نما هم به این شکل بود که به جای قیس، دوربین به پایین می‌افتاد و نمای بعد هم نمای شهادت قیس.

جلایر خاطرنشان ساخت: کاری که ریاکارانه و تصنعی باشد در دل جا نمی‌گیرد ولی خلوص فریبرز صالح و شهید کلاهدوز و همکاران باعث شد کار در دلها جا گیرد.

روایت خواندنی حسن جلایر تهیه کننده از روند تولید فیلم سفیر
روایت خواندنی حسن جلایر تهیه کننده از روند تولید فیلم سفیر




حرفهای قابل تامل چهل سال قبل فریبرز صالح⇐”سفیر” را ساختم فقط برای آن که نشان دهم در شرایط آشفته هم میشود فیلم خوب ساخت!/برای ساخت “سفیر” فقط حق ماموریت در سپاه عایدم شد و لاغیر!/وقتی تماشاگر نماهای سر بریدن و شکم پاره کردن را دوست دارد چرا در فیلم نباشد؟؟/بازیگران زن به قدر کفایت در “سفیر” بودند ولی زاویه دوربین ما طوری تنظیم شده بود که زنان در کادر دیده نشوند!/با گدایی، سی اسب برای “سفیر” فراهم کردیم و مدام نگران بودیم سیاهی‌لشکرها غیبشان نزند/هیچ گاه سینمای اسلامی نداشته‌ایم و فقط تفکرات اسلامی است که به تصویر درآمده!/پس از انقلاب، فیلم ساخته نشده بلکه مقادیری فتورمان ساخته شده و مقداری عکس متصل به حرف که سینما نیست!!/سینما در مملکت ما وضع سردرگم و آشفته‌ای دارد و بهتر است تعطیل شود/سینما برای دولت در درجه صدم اهمیت قرار دارد!/در ساختار سینمای بعد از انقلاب نهادهایی متمول به سمت فیلمسازی یورش برده‌اند ولی چون سینماگران واقعی را به کار نمی‌گیرند به جایی نمیرسند!!

سینماروزان: نزدیک به چهل سال بعد از تولید فیلم “سفیر” که نخستین فیلم سینمایی حرفه ای مرتبط با تاریخ تشیع است همچنان این فیلم با فاصله ای بعید از بسیاری فیلمها و سریالهای دیگر جزو دیدنی ترین آثار تاریخی-مذهبی بعد از انقلاب است.

به گزارش سینماروزان طرح اولیه “سفیر” از غلامعلی حدادعادل بوده و تولید آن با حمایت 15میلیون تومانی سپاه پاسداران(معادل 350هزار دلار وقت) و همراهی شخص شهید یوسف کلاهدوز صورت گرفت و فریبرز صالح هرچه در چنته داشت برای ساخت فیلم به کار گرفت.

“سفیر” فیلمی خوش ساخت و مخاطب پسند شد و در عین حال مطلوب مدیران ولی صالح بعد از تولید این فیلم جز ساخت یک فیلم سفارشی کار دیگری از پیش نبرد. در چرایی بایکوت کارگردان “سفیر” بیش از هر چیز رزومه اش در ساخت فیلم “دام نامرئی” که به سفارش ساواک ساخته شده بود نقش داشت.(اینجا را بخوانید)

حدود چهار دهه قبل و بلافاصله بعد از اکران “سفیر” فریبرز صالح کارگردان این فیلم در گفتگویی با مجله فیلم برخی آرای خود درباره سینمای بعد از انقلاب را مطرح کرده بود و عجبا که اغلب نظرات وی بعد از این همه سال همچنان قابل تامل به نظر میرسد.

فریبرز صالح با رد تصورات آنها که با صرف هزینه هنگفت به دنبال راه اندازی سینمای ایدئولوژیک بودند بیان داشت: هیچ گاه سینمای اسلامی نداشته ایم و فقط تفکرات اسلامی داشته ایم که به تصویر درآمده! سینما هیچ مرزی ندارد و هر تفکری و از جمله اسلام میتواند در آن بگنجد.

فریبرز صالح ادامه داد: پس از انقلاب هنوز فیلم ساخته نشده بلکه مقادیری فتورمان ساخته شده و مقداری عکس متصل به حرف که سینما نیست. در این ساختار نهادهایی متمول به سمت فیلمسازی یورش برده اند ولی به جایی نمیرسند چون از قبل چارچوبهایی ثابت درنظر دارند که باعث میشود سینماگران واقعی به معنای کامل کلمه به کار گرفته نشوند. در این ساختار سینماگران حرفه ای یا خیلی کم فیلم میسازند یا اصلا نمیسازند.

سردرگمی و آشفتگی سینما که همچنان بعد از سالها ادامه دارد از دیگر حرفهای قابل تامل این کارگردان بوده. به گزارش سینماروزان فریبرز صالح با نقد این سردرگمی گفت:  سینما در مملکت ما وضع سردرگم و آشفته ای دارد و بهتر است تعطیل شود تا مسئولان بنشینند و تصمیم بگیرند که اصلا میخواهند سینمایی وجود داشته باشد یا نه و اگر تمایل به وجود است خطوط و شیوه های عملی آن روشن گردد.

صالح افزود: دولت باید در عمل و نه در حرف از سینما حمایت کند. در شرایط فعلی سینما برای دولت در درجه صدم اهمیت قرار دارد چون مسائل مهمتر دیگری وجود دارد!!

بسیاری ساخت “سفیر” توسط صالح را به سبب رهایی از سایه سنگین ساخت “دام نامرئی” برای ساواک میدانند. به گزارش سینماروزان صالح بی اشاره به این مساله درباره هدف خود از ساخت “سفیر” چنین گفت: این فیلم را ساختم فقط برای آن که نشان دهم در شرایط آشفته فعلی هم میشود فیلم خوب ساخت! میخواستم یک چهره گمنام تاریخی را به وسیله فیلم معرفی کنم و درعین حال چیزی بیشتر از تکنیک و فن معمول عرضه کنم. میخواستم با ساختن این فیلم زمینه ای فراهم شود که دیگران هم دست به کار شوند!

فریبرز+صالح+پشت+صحنه+سفیر
فریبرز+صالح+پشت+صحنه+سفیر

صالح در شرح سختیهای تولید “سفیر” گفت: کمبود امکانات تولید هم من و هم تهیه کننده را فرسوده کرد. با گدایی سی اسب فراهم کردیم و مدام نگران بودیم قبل از پایان کار آنها را ازمان نگیرند. سیاهی لشکرها را با چنگ و دندان نگه داشتم و مدام دلهره این را داشتم غیبشان نزند. آنها هر شب لباسشان را درمیاوردند و به گوشه ای مینداختند و روز بعد نمیدانستند دیروز چه پوشیدند. هیچ دکوری نمیشد زد و بین دو لوکیشن ما 700کیلومتر فاصله بود. طول مدت فیلمبرداری هفت ماه و نیم بود که سه ماه و نیم آن صرف حمل و نقل شد!

یکی از اله مانهای فیلمهای ابتدای انقلاب و از جمله “سفیر” قلت استفاده از بازیگران زن بود. به گزارش سینماروزان فریبرز صالح در چرایی عدم وجود بازیگر زن حتی به شکل سیاهی لشکر در “سفیر” گفت: اتفاقا بازیگران زن به قدر کفایت بودند ولی زاویه دوربین ما طوری تنظیم شده بود که زنان در کادر دیده نشوند!

اعلان +فیلم+سفیر+فریبرز+صالح
اعلان +فیلم+سفیر+فریبرز+صالح

صالح درباره حجم بالای نماهای خشن و از جمله شکم پاره کردن و سر بریدن در “سفیر” گفت: وقتی تماشاگر چنین نماهایی را دوست دارد و در موضوع فیلم هم وجود دارد چرا در فیلم نباشد؟؟ تماشای غیرمستقیم چنین نماهایی مخاطب را راضی نمیکند و حتی آنها که تماشای چنین نماهایی را محکوم میکنند خودشان دوست دارند ببینند!

بحث درباره بودجه 15میلیونی که برای تولید فیلم صرف شده بود و اینکه چقدرش سهم صالح بوده از دیگر فرازهای گفتگو است. به گزارش سینماروزان فریبرز صالح درباره دستمزدش بابت تولید “سفیر” گفت: بنده به همراه هفت نفر دیگر و ازجمله یک مدیر تولید و یک دستیار و چهار خیاط حین تولید فیلم از سوی تلویزیون مامور خدمت در سپاه بودیم و همه مابه غیر از حقوق ماهیانه فقط حق ماموریت عایدمان شد و لاغیر!

فریبرز+صالح+پشت+صحنه+سفیر
فریبرز+صالح+پشت+صحنه+سفیر